Phơi sáng trong nhiếp ảnh xác định hình ảnh chụp được sẽ sáng hay tối khi được máy ảnh chụp lại. Phơi sáng bị ảnh hưởng và được điều chỉnh bởi 3 thiết lập sau: khẩu độ, ISO và tốc độ màn trập (thống nhất chúng ta sẽ gọi là tam giác phơi sáng). Làm chủ được tam giác phơi sáng này là một phần thiết yếu để hình thành và phát triển một khả năng trực giác khi chụp ảnh.
**Hiểu biết về phơi sáng
**
Để hiểu đúng về phơi sáng, có thể ví phơi sáng nôm na như việc hứng các giọt mưa. Trong khi tỷ lệ của lượng mưa (độ nặng) là không thể kiểm soát, thì ba yếu tố vẫn còn trong tầm kiểm soát của bạn: chiều rộng của thùng, thời gian bạn để nó trong cơn mưa, và lượng mưa bạn muốn thu thập. Bạn chỉ cần đảm bảo bạn không thu quá ít (“thiếu sáng”), nhưng mà bạn cũng không thu thập quá nhiều (“quá lâu”). Chìa khóa nằm ở việc kết hợp các yếu tố đó: độ rộng, thời gian và số lượng để đạt được yêu cầu. Ví dụ: Cùng một lượng nước, bạn có thể chỉ tốn một khoảng thời gian ngắn nếu sử dụng một thùng rất rộng, trong khi đó phải tốn một khoảng thời gian rất dài khi sử dụng một chiếc thùng hẹp hơn.
Trong nhiếp ảnh, các thiết lập khẩu độ, tốc độ màn trập và tốc độ ISO là tương ứng với chiều rộng, thời gian và số lượng mà chúng ta ví nôm na ở trên. Hơn nữa, tỉ lệ của lượng mưa cũng tương tự như ánh sáng tự nhiên đối với người nhiếp ảnh.
**Tam giác phơi sáng: Khẩu độ, tốc độ ISO và tốc độ màn trập
**
http://img.handheld.vn/images/quynh/tutexposuretriangle2.png
Mỗi một thiết lập ảnh hưởng đến phơi sáng khác nhau:
- Khẩu độ: điều khiển vùng ánh sáng được vào máy ảnh.
- Tốc độ màn trập: điều khiển thời gian phơi sáng.
- Tốc độ ISO: Điều khiển độ nhạy cảm của sensor để nhận lượng ánh sáng.
Do đó, chúng ta có thể dùng nhiều cách kết hợp 3 thông số thiết lập trên để đạt được độ phơi sáng mong muốn. Vì mỗi thông số ảnh hưởng đến các thuộc tính khác nhau của hình ảnh. Ví dụ: khẩu độ ảnh hưởng đến trường độ sâu, tốc độ màn trập ảnh hưởng đến di chuyển mờ, và tốc độ ISO ảnh hưởng đến nhiễu.
Các phần tiếp theo sẽ mô tả cụ thể từng thiết lập cài đặt như thế nào, và ảnh hưởng của nó đến độ phơi sáng.
**Tốc độ màn trập
**
Tốc độ trập của máy ảnh là thời gian mở các sensor và đóng lại để đón ánh sáng từ ống kính. Như vậy, tốc độ trập xác định ánh sáng được phép đi vào và ghi lại trong bao lâu. Tốc độ màn trập và thời gian phơi sáng thường tham chiếu vào cùng một khái niệm, một tốc độ trập nhanh hơn có nghĩa là thời gian phơi sáng ngắn hơn.
*Theo số đo:
*
Tốc độ màn trập ảnh hưởng đến độ phơi sáng được cho là đơn giản nhất trong ba tham số: nó liên quan với tỉ lệ chính xác 1:1 với lượng ánh sáng được phép đi vào máy ảnh. Ví dụ: khi thời gian phơi sáng gấp đôi thì lượng ánh sáng được phép đi vào gấp đôi. Thông số này thay đổi trong khoảng khá lớn:
http://img.handheld.vn/images/quynh/phoisangtable1.jpg
*Hình ảnh thu được:
*
http://img.handheld.vn/images/quynh/shutterspeed.jpg
Tốc độ màn trập là một công cụ mạnh mẽ để chụp nhanh hoặc phóng đại đối tượng chuyển động.
Với thác nước và các bức ảnh sáng tạo khác, hiệu ứng chuyển động mở đôi khi được mong muốn, nhưng trong hầu hết các loại khác thì cần phải tránh/loại bỏ. Do đó, mọi người thường quan tâm đến tốc độ màn trập là khi tăng độ sắc nét của ảnh. Chụp nhanh hoặc chụp bằng tay nhưng không được rung máy.
Làm thế nào để biết được tốc độ trập nào sẽ cho một bức ảnh chụp tay sắc nét? Với máy ảnh số, cách tốt nhất để tìm ra là chụp thử và xem kết quả trên màn hình LCD (phóng to nhất). Nếu hình ảnh vẫn bị mờ, bạn cần phải tăng tốc độ màn trập, cầm máy ảnh thật chắc tay hoặc sử dụng tripod.
Khẩu độ
Thiết lập khẩu độ điều khiển vùng ánh sáng có thể đi qua ống kính. Nó được xác định bằng giá trị của một tham số: f-stop, theo chiều nghịch đảo, có nghĩa là diện tích mở tăng lên khi giá trị f-stop giảm. Tiếng lóng trong nhiếp ảnh, khi một người nào đó nói rằng “stopping down” hoặc “opening up” có nghĩa là tăng và giảm giá trị f-stop tương ứng.
*
Theo số đo:*
http://img.handheld.vn/images/quynh/tutlensesaperture.png
Mỗi khi f-stop giảm đi 1/2 thì diện tích vùng sáng được phép qua tăng gấp 4. Có một công thức để tính, nhưng chúng ta chỉ nên nhớ một số thông số hay dùng nhất:
http://img.handheld.vn/images/quynh/phoisangtable2.jpg
Các giá trị f-stop trên là tiêu chuẩn cho tất cả các loại máy ảnh, mặc dù một số có thể cho các điều chỉnh mịn hơn, như: f/3.2 hoặc f/6.3. Khoảng giá trị này cũng có thể khác nhau ở các máy ảnh khác nhau (hoặc ống kính khác nhau). Ví dụ: một máy ảnh loại nhỏ gọn có thể có khoảng từ f/2.8 đến f/8.0, trong khi một máy ảnh cao cấp hơn (DSLR) có thể có khoảng từ f/1.4 đến f/32 với một ống kính chụp chân dung. Khoảng khẩu độ hẹp thường thì không phải là một vấn đề gì lớn, nhưng khoảng khẩu độ lớn hơn cho tính linh hoạt sáng tạo nhiều hơn.
Lưu ý kỹ thuật: Với nhiều ống kính, khả năng tập trung ánh sáng bị ảnh hưởng bởi khả năng truyền tải, mặc dù điều này hầu như luôn ít hơn so với khẩu độ. Nó cũng vượt ra ngoài khả năng kiểm soát của người chụp ảnh. Ảnh hưởng của khả năng truyền tải thường rõ rệt khi khoảng phóng đại. Ví dụ: Ống kính Canon 24-105 mm f/4L IS tại khẩu độ f/4 sẽ ít sáng hơn ống 24-70 mm f/2.8 cũng tại khẩu độ f/4.
Hình ảnh thế nào? Thiết lập khẩu độ xác định độ xâu của trường ảnh (khoảng cách mà đối tượng hiển thị sắc nét). Giá trị f-stop thấp tương đương với độ sâu trường ảnh nông:
http://img.handheld.vn/images/quynh/aperture.jpg
Tốc độ ISO
Tốc độ ISO xác định độ nhạy của camera với ánh sáng tới. Tương tự như tốc độ màn trập, nó liên quan tỉ lệ 1:1 với độ phơi sáng khi tăng hoặc giảm. Tuy nhiên, không giống như khẩu độ và tốc độ màn trập, tốc độ ISO thấp hay được sử dụng hơn vì với ISO cao ảnh thường bị nhiễu. Kết quả là, tốc độ ISO thường chỉ tăng từ giá trị tối thiểu của nó nếu việc điều chỉnh khẩu độ và tốc độ màn trập không đạt được kết quả mong muốn.
http://img.handheld.vn/images/quynh/iso.jpg
Tốc độ ISO thường dùng là 100, 200, 400, và 800, mặc dù nhiều máy ảnh cũng cho phép các giá trị thấp hơn và cao hơn. Đối với dòng máy ảnh nhỏ gọn, tốc độ ISO thường từ 50-200 thường cho hình ảnh có độ nhiễu thấp, còn với dòng máy cao cấp DSLR khoảng từ 50-800 (hoặc cao hơn nữa) cũng cho ảnh chấp nhận được.
Phơi sáng ở các chế độ thiết lập trước
Hầu hết các máy ảnh số có sẵn các chế độ phơi sáng sau: Tự động (Auto), Lập trình (P), Ưu tiên khẩu độ (Av), Ưu tiên tốc độ màn trập (Tv), Bằng tay (M), và chế độ Bóng đèn (B). Các chế độ Av, Tv, và M thường được gọi là chế độ sáng tạo hoặc chế độ phơi sáng tự động.
Từng chế độ ảnh hưởng đến khẩu độ, ISO và tốc độ màn trập được lựa chọn. Một vài chế độ chọn cả ba thông số, trong khi các chế độ khác cho phép người chụp điều chỉnh một thông số, còn hai thông số còn lại do máy ảnh chọn. Bảng sau đây mô tả từng cách thức gắn liền với từng chế độ phơi sáng:
http://img.handheld.vn/images/quynh/phoisangtable3.jpg
Thêm vào đó, máy ảnh cũng thêm một vài chế độ cài đặt trước. Bao gồm: phong cảnh, chân dung, thể thao, và chế độ ban đêm:
http://img.handheld.vn/images/quynh/phoisangtable4.jpg
Tuy nhiên, hãy nhớ rằng các thiết lập ở trên dựa trên hệ thống đo sáng của máy ảnh để tạo ra một độ phơi sáng thích hợp. Đối với một số trường hợp, đo sáng của máy ảnh cũng bị lừa, do đó người chụp cũng cần phải biết và điều chỉnh để tránh những lỗi phơi sáng do kỹ thuật máy móc không xử lý được.